Categories
Gyenesis

Gyenesis 13

Abram ne Lot di ntetemu

1 Na Abram ne ne yere ne deɛ ɔwɔ nyinaa, ne Lot nso, firii Misraim baa Negeb.

2 Na Abram anya ne ho sɛ, mmoa, dwetɛ ne sika mu.

3 Na ɔdii atutena firi Negeb kɔduruu Betel, deɛ akane na ne ntomadan sie no, wɔ Betel ne Ai ntam,

4 deɛ afɔrebukyia a ɔsii kane no wɔ. Na Abram sɔree AWURADE wɔ hɔ.

5 Na Lot nso a ɔne Abram nam no wɔ nnwan ne anantwie ne ntomadan.

6 Na asase no nso mma wɔn sɛ wɔbɛtena faako, ɛfiri sɛ wɔn ahodeɛ dɔɔso sɛ, enti wɔantumi antena faako.

7 Na akasakasa baa Abram mmoahwɛfoɔ ne Lot mmoahwɛfoɔ ntam. Na berɛ no mu na Kanaanfoɔ ne Perisifoɔ tete asase no so.

8 Na Abram ka kyerɛɛ Lot sɛ: Mesrɛ wo, mma akasakasa mmma me ne wo ntam, ne me mmoahwɛfoɔ ne wo mmoahwɛfoɔ ntam, na yɛyɛ anuanom.

9 Ɛnyɛ asase no nyinaa na ɛda w’anim yi? Mesrɛ wo, twe wo ho firi me ho, sɛ wofa benkum a, mɛfa nifa, na sɛ wofa nifa a, mɛfa benkum.

10 Na Lot maa n’ani so hwɛɛ Yordan kanko nyinaa de kɔsi Soar hunuu sɛ ne nyinaa so wɔ nsuo te sɛ AWURADE turo no, te sɛ Misraim, ansa na AWURADE resɛe Sodom ne Gomora no.

11 Na Lot yii Yordan kanko no nyinaa, na ɔtu faa apueeɛ fam; na anuanom no dii mpaapaemu.

12 Abram tenaa Kanaan asase so, na Lot deɛ, ɔtenaa Yordan kanko no nkuro mu, na ɔtutuu ne ntomadan ara de kɔduruu Sodom.

13 Nso na Sodomfoɔ yɛ atirimuɔdenfoɔ ne nnebɔneyɛfoɔ kɛse, AWURADE anim.

Abram kɔtena Hebron

14 Na Lot tee ne ho firii Abram ho no, AWURADE ka kyerɛɛ Abram sɛ: Ma w’ani so, na firi deɛ wowɔ hɔ hwɛ atifi fam ne anafoɔ fam, apueeɛ ne atɔeɛ.

15 Na asase a wohunu yi nyinaa, wo ne w’asefoɔ na mede bɛma mo daa.

16 Na mɛma w’asefoɔ adɔɔso sɛ asase so mfuturo. Na sɛ obi tumi kan asase so mfuturo a, ɛnneɛ na ɔbɛtumi akan w’asefoɔ nso.

17 Sɔre, fa asase no tentene ne ne tɛtrɛtɛ mu, na wo na mede bɛma woɔ.

18 Na Abram tutuu ne ntomadan, na ɔbɛtenaa Mamre pɔ a ɛwɔ Hebron no ho, na ɔsii afɔrebukyia maa AWURADE wɔ hɔ.

Categories
Gyenesis

Gyenesis 14

Ahemfo kɔko gye Lot

1 Na Sinear hene Amrafel, Elasar hene Ariok, Elam hene Kedorlaomer ne Goiim hene Tideal berɛ so no,

2 wɔne Sodom hene Bera ne Gomora hene Birsa, Adma hene Sinab ne Seboim hene Semeber ne Bela (a ɛne Soar) hene dii ako.

3 Ahemfo yeinom nyinaa bɛhyiaa Sidim bonhwa mu, (ɛno ne Nkyene Po no).

4 Mfirinhyia dummienu na wɔsomm Kedorlaomer, na afe a ɛtɔ so dummiɛnsa no, wɔtee atua.

5 Na afe a ɛtɔ so dunan mu no, Kedorlaomer ne ahemfo a wɔkeka ne ho no bɛkum Refaim wɔ Asterot-karnaim, ne Susifoɔ wɔ Ham, ne Emifoɔ Kiriataim mpaperɛ so,

6 ne Horifoɔ wɔ wɔn bepɔ Seir so de kɔsii El-paran a ɛwɔ ɛserɛ soɔ no.

7 Na wɔsane baa Enmispat, (ɛne Kades), na wɔkaa Amalekfoɔ asase nyinaa ne Amorifoɔ nso a wɔte Haseson-tamar no gui.

8 Na Sodom, Gomora, Adma, Seboim ne Bela (a ɛne Soar) ahemfo firi bae.

9 Na wɔne Elam hene Kedorlaomer, Goiim hene Tideal, Sinear hene Amrafel ne Elasar hene Ariok de bɛbɔɔ ani wɔ Sidim bonhwa mu, ahemfo baanan a wɔreko atia baanum.

10 Na Sidim bonhwa mu yɛ ama amena ara nko. Na Sodom ne Gomora ahemfo dwanee. Na ebinom totɔɔ amena no mu, na wɔn a aka no dwane kɔɔ bepɔ so.

11 Na wɔfaa Sodom ne Gomora nnoɔma ne wɔn nnuane nyinaa de sii mu kɔe.

12 Na wɔfaa Abram nua ba Lot a ɔte Sodom ne n’ahodeɛ kɔe.

13 Na odwanefoɔ bi bɛka kyerɛɛ Hebrini Abram a ɔte Amorini Mamre, Eskol ne Aner nua no pɔ mu; na wɔne Abram wɔ apam.

Abram gye Lot

14 Na Abram tee sɛ wɔafa ne nua ba dommum no, ɔde ne mmarima a wɔawo wɔn wɔ ne fie ahasa ne dunwɔtwe tuu ɔsa tii wɔn kɔduruu Dan.

15 Na ɔne ne nkoa kyɛɛ wɔn ho mu baa wɔn so anadwo, na wɔbobɔɔ wɔn, na wɔtaa wɔn kɔduruu Hoba a ɛda Damasko benkum no.

16 Na ɔde nnoɔma no nyinaa ne ne nua ba Lot ne ne nnoɔma ne mmaa no nso ne nkurɔfoɔ no sane bae.

Melkisedek hyira Abram

17 Na ɔsane firii Kedorlaomer ne ahemfo a ɛkeka ne ho so nkonimdie reba no, Sodom hene firi kɔhyiaa no wɔ Sawe bonhwa (a ɛne Ɔhene Bonhwa no) mu.

18 Na Salem hene Melkisedek de paanoo ne bobesa brɛɛ no; na ɔyɛ ɔsorosoro Nyankopɔn sɔfoɔ.

19 Na ɔhyiraa no sɛ:

Ɔsorosoro Nyankopɔn a ɔyɛ ɔsoro ne asase wura no

nhyira nka Abram.

20 Na nhyira ne ɔsorosoro Nyankopɔn

a ɔde w’atamfo ahyɛ wo nsa.

Na Abram maa no nnoɔma no nyinaa mu ntotosoɔ du du.

21 Na Sodom hene ka kyerɛɛ Abram sɛ: Fa nnipa no ma me, na fa ahodeɛ no.

22 Na Abram ka kyerɛɛ Sodom hene no sɛ: Mema me nsa so mekyerɛ AWURADE, ɔsorosoro Nyankopɔn a ɔyɛ ɔsoro ne asase wura no,

23 sɛ ɛfiri asaawa so de kɔsi mpaboa homa soɔ, meremfa biribiara a ɛyɛ wo deɛ, na woanka sɛ: Me na mama Abram anya ne ho;

24 gye deɛ mmeranteɛ no adie no nko, ne mmarima a wɔne me kɔeɛ no, Aner, Eskol ne Mamre nya wɔn kyɛfa.

Categories
Gyenesis

Gyenesis 15

Onyankopɔn de ɔba hyɛ Abram bɔ

1 Nsɛm yi akyiri no, AWURADE asɛm baa Abram nkyɛn anisoadehunu mu sɛ: Nsuro, Abram, mene wo kyɛm, na w’akatua bɛdɔɔso pii.

2 Na Abram bisaa sɛ: AWURADE Nyankopɔn, ɛdeɛn na wode bɛma me? Menni ba na menam, na deɛ ɔbɛdi m’adeɛ ne Damaskoni Eliesa anaa?

3 Na Abram kaa sɛ: Ao, me deɛ, woamma me asefoɔ, na hwɛ, me fienipa na ɔbɛdi m’adeɛ.

4 Na AWURADE asɛm baa ne nkyɛn sɛ: Ɛnyɛ oyi na ɔbɛdi w’adeɛ, na deɛ ɔbɛfiri wo ara w’asene mu na ɔbɛdi w’adeɛ.

5 Na ɔde no firii adi kaa sɛ: Hwɛ ɔsoro ɛ, na kan nsoromma sɛ wobɛtumi akan anaa? Na ɔka kyerɛɛ no sɛ: Sɛ w’asefoɔ bɛyɛ ne no.

6 Na Abram gyee AWURADE diiɛ, na ɔbuu yei sɛ tenenee maa no.

7 Na ɔka kyerɛɛ no sɛ: Mene AWURADE a ɔde wo firii Ur a ɛwɔ Kaldea no, sɛ mede asase yi bɛma wo sɛ agyapadeɛ.

8 Na ɔbisaa sɛ: AWURADE Nyankopɔn, ɛdeɛn na mede bɛhunu sɛ mɛnya?

9 Na AWURADE ka kyerɛɛ no sɛ: Fa nantwie ba a wadi mfeɛ mmiɛnsa, abirekyie a wadi mfeɛ mmiɛnsa, odwennini a wadi mfeɛ mmiɛnsa, anyankuku ne aborɔnoma ba brɛ me.

10 Na ɔde yei nyinaa brɛɛ no, na ɔpaepaee wɔn mu mmienu mmienu, na ɔde afaafa no kyerɛkyerɛɛ anim totoo hɔ; na nnomaa no deɛ, wampaapae wɔn mu.

11 Na nnomaa a wɔdi nam bɛsisii mmoa afunu no so, na Abram pamm wɔn.

12 Na owia reyɛ akɔtɔ no, Abram daa nnahɔɔ, na hwɛ, ehu sum kabii duruu no.

13 Na AWURADE ka kyerɛɛ Abram sɛ: Hunu ampa ara sɛ w’asefoɔ bɛyɛ ahɔhoɔ asase a ɛnyɛ wɔn dea so, na wɔayɛ nkoa na wɔasom, na wɔbɛha wɔn mfirinhyia ahanan.

14 Na ɔman a wɔbɛsom wɔn no, mɛbu wɔn atɛn, na akyire yi no, wɔde ahodeɛ pii bɛfiri hɔ akɔ.

15 Na wo deɛ, wobɛkɔ wo nananom nkyɛn asomdwoeɛ mu, na wɔasie wo nkɔkoraaberɛ pa mu.

16 Na awoɔ ntoatoasoɔ nnan mu na wɔbɛsane aba ha, ɛfiri sɛ Amorifoɔ amumuyɛ nnya nnurui.

17 Na owia tɔeɛ na esum kusuu duruiɛ no, hwɛ, biribi a ɛte sɛ gyaframa a ɛrefiri wisie ne tɛnee a ɛredɛre bɛfaa afaafa no ntam.

18 Da no ara na AWURADE ne Abram yɛɛ apam sɛ: W’asefoɔ na mede asase yi mama wɔn ɛfiri Misraim asubɔnten ho de kɔsi asubɔnten kɛseɛ, Eufrate asubɔnten ho:

19 Kenifoɔ, Kenisifoɔ, Kadmonifoɔ,

20 Hetifoɔ, Perisifoɔ, Refaimfoɔ,

21 Amorifoɔ, Kanaanfoɔ, Girgasifoɔ ne Yebusifoɔ.

Categories
Gyenesis

Gyenesis 16

Hagar ne Ismael

1 Na Abram yere Sarai nwo mma no. Na ɔwɔ afenaa bi a ɔyɛ Misraimni a ne din de Hagar.

2 Na Sarai ka kyerɛɛ Abram sɛ: Hwɛ, AWURADE asi m’awoɔ ho kwan, enti kɔ m’afenaa nkyɛn, ebia mɛnya ne ho mma. Na Abram tiee Sarai.

3 Na Abram tenaa Kanaan asase so mfirinhyia du no, ne yere Sarai faa n’afenaa Hagar a ɔyɛ Misraimni no de no maa ne kunu awareɛ.

4 Na ɔkɔɔ Hagar ho, na ɔnyinsɛnee. Na ɔhunuu sɛ wanyinsɛn no, ɔbuu n’awuraa animtia.

5 Na Sarai ka kyerɛɛ Abram sɛ: Asɛmmɔne a wadi me da wo so. Me na mede m’afenaa mato wo kokom, na ɔhunuu sɛ wanyinsɛn nti, ɔbu me animtia. AWURADE mmu me ne wo ntam atɛn.

6 Ɛnna Abram ka kyerɛɛ Sarai sɛ: Hwɛ, w’afenaa wɔ wo nsam, yɛ no sɛdeɛ ɛyɛ w’ani soɔ. Na Sarai tanee n’ani maa no dwane firii ne nkyɛn.

7 Na AWURADE bɔfoɔ hunuu no nsuo aniwa bi ho wɔ ɛserɛ so wɔ Sur kwan so nsuo aniwa no ho.

8 Na ɔbisaa sɛ: Hagar, Sarai afenaa, wofiri he na woreba, na worekɔ he ni? Na ɔse: Mefiri m’awuraa Sarai anim na meredwane.

9 Na AWURADE bɔfoɔ no ka kyerɛɛ no sɛ: Sane kɔ w’awuraa nkyɛn, na kɔbrɛ wo ho ase ma no.

10 Na AWURADE bɔfoɔ no ka kyerɛɛ no sɛ: Dɔ na mɛma w’asefoɔ adɔ, na wɔn dodoɔ nti wɔrentumi nkan wɔn.

11 Na AWURADE bɔfoɔ no ka kyerɛɛ no sɛ:

Hwɛ, woanyinsɛn, na wobɛwo ɔba,

na wobɛto ne din Ismael,

sɛ AWURADE ate w’amanehunu.

12 Na ɔbɛyɛ onipa a ɔte sɛ ɛserɛ so afunumu.

Ne nsa bɛtia nnipa nyinaa,

na nnipa nyinaa nsa atia no,

na ɔbɛsɔre atia ne nuanom nyinaa.

13 Na ɔfrɛɛ AWURADE a ɔne no kasaeɛ no din sɛ: Wone El-roi,na ɔse: Mahunu deɛ ɔhu me no ampa anaa?

14 Enti wɔfrɛ asubura no sɛ: Beer-lahai-roi,na hwɛ, ɛwɔ Kades ne Bared ntam.

15 Na Hagar woo ɔba maa Abram. Abram frɛɛ ne ba a Hagar woo no no Ismael.

16 Na Hagar woo Ismael maa Abram no, na Abram adi mfeɛ aduɔwɔtwe nsia.

Categories
Gyenesis

Gyenesis 17

Apam no ho nsɛnkyerɛnneɛ

1 Na Abram dii mfirinhyia aduɔkron nkron no, AWURADE yii ne ho kyerɛɛ no kaa sɛ: Mene Onyankopɔn Tweaduampɔn, nante m’anim, na yɛ pɛ.

2 Na mɛma m’apam ada me ne wo ntam, na mama woadɔ kɛse ara.

3 Na Abram daa hɔ de n’anim butuu fam; na Onyankopɔn ne no kasaa sɛ:

4 Me deɛ, hwɛ, m’apam da hɔ ma wo, na mɛyɛ wo aman pii agya.

5 Na wɔremfrɛ wo din Abrambio, na mmom wɔbɛfrɛ wo Abraham,ɛfiri sɛ mayɛ wo aman pii agya.

6 Na mɛma woadɔ pii pa ara, na mɛyɛ wo aman, na ahemfo afiri wo mu.

7 Na mɛma me ne wo ne w’asefoɔ a ɛbɛdi w’akyire no apam agyina wɔ wɔn awoɔ ntoatoasoɔ mu, na ayɛ daa apam, na mayɛ wo ne w’asefoɔ a ɛbɛdi w’akyire no Nyankopɔn.

8 Na mede asase a woyɛ so hɔhoɔ yi, Kanaan asase nyinaa, bɛma wo ne w’asefoɔ a ɛbɛdi w’akyire, sɛ daa agyapadeɛ, na mayɛ wɔn Nyankopɔn.

9 Na Onyankopɔn ka kyerɛɛ Abraham sɛ: Wo deɛ, di m’apam so, wo ne w’asefoɔ a ɛbɛdi w’akyi wɔn awoɔ ntoatoasoɔ mu.

10 Yei ne me ne w’asefoɔ a ɛbɛdi w’akyire no ntam apam a monni soɔ: Wɔntwitwa mo mu mmarima nyinaa twetia.

11 Na montwitwa mo ho twetia, na ayɛ me ne mo ntam apam no ho nsɛnkyerɛnneɛ.

12 Na ɔbabarima biara a wadi nna nwɔtwe no, montwa no twetia mo awoɔ ntoatoasoɔ mu, deɛ wɔawo no fie ne deɛ wɔde sika tɔɔ no wɔ ɔhɔhoɔ biara a ɔnyɛ w’aseni nkyɛn.

13 Twa deɛ wɔawo no wɔ wo fie ne deɛ wɔde wo sika tɔɔ no twetia, na m’apam atena mo honam mu sɛ daa apam.

14 Na ɔbarima momonoto biara a wɔntwaa no twetia no, saa onipa no wɔbɛtwa no afiri ne man mu, ɛfiri sɛ wato m’apam.

15 Na Onyankopɔn ka kyerɛɛ Abraham sɛ: Wo yere Sarai deɛ, mfrɛ no Sarai bio, na mmom Sara.

16 Na mɛhyira no, na mama wo ne mu ɔba nso, ampa ara, mɛhyira no. Ɔbɛyɛ aman, na aman ahemfo bɛfiri ne mu.

17 Na Abraham de n’anim butuu fam seree, na ɔkaa no n’akomam sɛ: Yee! Wɔbɛwo ɔba ama deɛ wadi mfirinhyia ɔha, na Sara a wadi mfeɛ aduɔkron no bɛwo anaa?

18 Na Abraham ka kyerɛɛ Onyankopɔn sɛ: O, ɛnneɛ anka ma Ismael nya w’anim adom ɛ!

19 Na Onyankopɔn kaa sɛ: Ampaneampa, wo yere Sara bɛwo ɔba ama wo, na woato ne din Isak.Na mɛma me ne no apam no agyina ayɛ daa apam ama n’asefoɔ a ɛbɛdi n’akyire no.

20 Na Ismael ho deɛ, matie wo. Hwɛ, mɛhyira no, na mama no awo, na wadɔɔso pii pa ara. Atitire dummienu na ɔbɛwoɔ, na mayɛ no ɔman kɛseɛ.

21 Na m’apam deɛ, me ne Isak a Sara bɛwo no ama wo afeda sɛsɛɛ no na ɛbɛpam ama no agyina.

22 Na ɔne no wiee kasa no, Onyankopɔn firii Abraham nkyɛn kɔɔ ɔsoro.

23 Na Abraham faa ne ba Ismael ne wɔn a wɔawo wɔn wɔ ne fie ne wɔn a ɔde ne sika tɔɔ wɔn nyinaa, Abraham fiefoɔ mu mmarima nyinaa, na ɔtwitwaa wɔn twetia da no ara, sɛdeɛ Onyankopɔn ka kyerɛɛ no no.

24 Na Abraham adi mfirinhyia aduɔkron nkron na wɔtwaa no twetia.

25 Na ne ba Ismael adi mfeɛ dummiɛnsa na wɔtwaa no twetia.

26 Da no ara na wɔtwitwaa Abraham ne ne ba Ismael twetia.

27 Na ne fie mmarima nyinaa, wɔn a wɔwoo wɔn ne fie ne wɔn a wɔde sika totɔɔ wɔn wɔ ahɔhoɔ nkyɛn, wɔtwitwaa wɔn twetia kaa ne ho.

Categories
Gyenesis

Gyenesis 18

Isak awoɔ ho bɔhyɛ

1 Na AWURADE yii ne ho kyerɛɛ Abraham wɔ Mamre pɔ mu, na ɔte ne ntomadan pono ano awia ketee.

2 Na ɔmaa n’ani so hwɛe, na hwɛ, mmarima baasa abɛgyina ne ntentensoɔ. Na ɔhunuu wɔn no, ɔfirii ne ntomadan pono ano tuu mmirika kɔhyiaa wɔn, na ɔbɔɔ ne mu ase

3 kaa sɛ: Me wura, sɛ manya w’anim adom a, mesrɛ wo, nsiane w’akoa ho nkɔ.

4 Ma wɔnkɔsa nsuo kakraa bi mmra, na monhohoro mo nan ase, na monhome dua yi ase.

5 Moanya abɛfa mo akoa nkyɛn yi, merekɔ makɔfa paanoo kakra maba, na mode adwodwo mo akoma, na ɛno akyiri no moakɔ. Na wɔse: Yɛ sɛdeɛ woaka yi.

6 Na Abraham yɛɛ ntɛm kɔɔ Sara nkyɛn ntomadan mu kaa sɛ: Yɛ ntɛm, fa esiam pa susukoraa mmiɛnsa, fete to taterɛ.

7 Na Abraham tuu mmirika kɔɔ anantwie mu kɔkyeree nantwie ba a ɔyɛ na ɔde maa ɔsomfoɔ bi, na ɔyɛɛ ntɛm siesiee no.

8 Na Abraham faa nufosuo ani sradeɛ ne nufosuo ne nantwie ba nam a ɔsiesiee no no, na ɔde bɛsii wɔn anim; na ɔno deɛ, ɔgyinaa wɔn nkyɛn dua no ase, maa wɔdidii.

9 Na wɔbisaa Abraham sɛ: Wo yere Sara wɔ he? Na ɔse: Hwɛ, ɔwɔ ntomadan mu.

10 Na wɔn mu baako kaa sɛ: Ampa ara, mɛsane maba wo nkyɛn afeda sɛsɛɛ no, na wo yere Sara anya ɔba. Na Sara retie no ntomadan pono a ɛwɔ n’akyire no ano.

11 Na Abraham ne Sara nyinaa anyininyini a wɔadi mfirinhyia pii, na deɛ ɛyɛ mmaa no to atwa wɔ Sara ho.

12 Enti Sara seree ne mu kaa sɛ: Sɛ manya awie aberewa bɔ na me wura nso abɔ akɔkoraa yi, na mɛnya anigyeɛ?

13 Na AWURADE bisaa Abraham sɛ: Adɛn nti na Sara seree sɛ: Ampaneampa ara manyini yi mɛwo ɔba?

14 Biribi yɛ AWURADE yɛna anaa? Berɛ a mahyɛ no, mɛsane aba wo nkyɛn afeda sɛsɛɛ no na Sara anya ɔba.

15 Na Sara sanee sɛ: Menseree, ɛfiri sɛ na ɔsuro. Na ɔse: Dabi, woasere.

Abraham di ma Sodomfoɔ

16 Na mmarima no sɔre firii hɔ danee wɔn ani kyerɛɛ Sodom, na Abraham kɔgyaa wɔn kwan.

17 Na AWURADE kaa sɛ: Memfa deɛ merebɛyɛ yi mensie Abraham anaa?

18 Ɛfiri sɛ ampa ara Abraham bɛyɛ ɔman a ɛso na wɔwɔ tumi, na ne mu na wɔbɛhyira wiase aman nyinaa.

19 Na mahu no mayi no sɛ ɔnhyɛ ne mma ne ne fiefoɔ a ɛbɛdi n’akyire sɛ wɔnni AWURADE kwan so nyɛ tenenee ne atɛntenenee adeɛ, na AWURADE ama deɛ waka no Abraham ho no aba ne so.

20 Na AWURADE kaa sɛ: Ɛsiane sɛ Sodom ne Gomora so nteamu so, na wɔn nnebɔne yɛ duru dodo nti,

21 meresiane makɔhwɛ sɛ wɔayɛ sɛdeɛ nteamu a ɛduru me nkyɛn no teɛ no a; na sɛ ɛnte saa, mahunu.

22 Na mmarima no danee wɔn ani firii hɔ kɔɔ Sodom; na Abraham deɛ, na ɔda so gyina AWURADE anim ara.

23 Na Abraham twe bɛn bisaa sɛ: Wobɛpra ɔteneneeni ne ɔbɔnefoɔ abom agu anaa?

24 Sɛ ebia sɛsɛɛ ateneneefoɔ aduonum wɔ kuro no mu a, anka wobɛpra wɔn agu a ateneneefoɔ aduonum a ɛwɔ mu no nti woremfa kuro no ho nkyɛ wɔn anaa?

25 Yei mpare wo sɛ wobɛdi saa asɛm yi sɛ wobɛkum ɔteneneeni ne ɔdebɔneyɛni afra, na ɔteneneeni ayɛ sɛ ɔdebɔneyɛni; yei mpare wo. Deɛ ɔbu asase nyinaa atɛn no remmu atɛntenenee anaa?

26 Na AWURADE kaa sɛ: Sɛ mehunu ateneneefoɔ aduonum Sodom kuro mu a, wɔn nti mede kuro no nyinaa ho bɛkyɛ wɔn.

27 Na Abraham buaa sɛ: Hwɛ, meyɛ mfuturo ne nso deɛ, nanso masi me bo sɛ me ne AWURADE bɛkasa:

28 Sɛ ebia ateneneefoɔ aduonum no so te enum a; anka enum nti wobɛsɛe kuro no nyinaa anaa? Na ɔse: Sɛ mehunu aduanan nnum wɔ hɔ a, merensɛe hɔ.

29 Na Abraham toaa so kasa kyerɛɛ AWURADE bio sɛ: Ebia wɔbɛhunu aduanan wɔ hɔ. Na AWURADE buaa sɛ: Aduanan no nti merenyɛ.

30 Ɛnna ɔkaa sɛ: Mma AWURADE bo mmfu, na ma menkasa: Ebia wɔbɛhunu aduasa wɔ hɔ. Na ɔse: Sɛ mehunu aduasa wɔ hɔ a, merenyɛ.

31 Na ɔkaa sɛ: Hwɛ, masi me bo sɛ me ne AWURADE bɛkasa. Ebia wɔbɛhunu aduonu wɔ hɔ. Na ɔse: Aduonu no nti merensɛe hɔ.

32 Na ɔkaa sɛ: Mma AWURADE bo mmfu, na menkasa baako pɛ yi: Ebia wɔbɛhunu edu wɔ hɔ. Na ɔse: Edu no nti merensɛe hɔ.

33 Na AWURADE ne Abraham kasa wieeɛ no, ɔkɔe, na Abraham sane baa ne fie.

Categories
Gyenesis

Gyenesis 19

Sodom nneyɛɛ bɔne

1 Na abɔfoɔ baanu no duruu Sodom anwummerɛ; na Lot te Sodom kuro pono ano. Na Lot hunuu wɔn no, ɔsɔre kɔhyiaa wɔn, na ɔbɔɔ ne mu ase kaa sɛ:

2 Me wuranom, mesrɛ mo, mommane mmra mo akoa fie mmɛsoɛ anadwo yi, na monhohoro mo nan ase, na anɔpatutu moasɔre akɔ mo kwan. Na wɔse: Dabi, yɛbɛda abɔntene so.

3 Na ɔsrɛɛ wɔn dendeenden. Na wɔmanee ne nkyɛn baa ne fie, na ɔtoo wɔn pono, na ɔtoo apiti maa wɔdii.

4 Na wɔnnya nkɔdaeɛ no, Sodom kurom hɔfoɔ bɛtwaa ɛdan no ho hyiae, ɛfiri mmɔfra so kɔsi mpanimfoɔ so, ɔman mu no nyinaa.

5 Na wɔfrɛɛ Lot ka kyerɛɛ no sɛ: Mmarima a wɔbaa wo nkyɛn anadwo yi no wɔ he? Yi wɔn brɛ yɛn, na yɛne wɔn nna.

6 Na Lot firi kɔɔ wɔn nkyɛn ɛpono ano, na ɔtoo ɛpono no mu wɔ n’akyi.

7 Na ɔkaa sɛ: Anuanom, mesrɛ mo, monnyɛ bɔne saa!

8 Hwɛ, mewɔ mmammaa baanu a wɔnhunuu ɔbarima, momma memfa wɔn mfiri mmrɛ mo, na monyɛ wɔn sɛdeɛ ɛyɛ mo ani soɔ na mmarima yi nko deɛ, monnyɛ wɔn hwee, na ɛno nti na wɔbaa me suhyɛ aseɛ yi.

9 Na wɔkaa sɛ: Twe wo ho firi hɔ! Na wɔse: Saa onipa yi ba bɛyɛɛ ɔhɔhoɔ, ɛnna afei ɔpɛ sɛ ɔyɛ ɔtemmufoɔ yi! Afei yɛbɛyɛ wo bɔne akyɛne wɔn. Na wɔhyɛɛ ɔbarima Lot so denden twe baa sɛ wɔbɛbubu ɛpono no.

10 Na mmarima no tenee wɔn nsa twee Lot baa wɔn nkyɛn wɔ ɛdan no mu, na wɔtoo ɛpono no mu.

11 Na nnipa a wɔgyina ɛpono ano no deɛ, wɔfirafiraa wɔn ani firi mmɔfra so kɔsi mpanin so, na wɔhwehwɛɛ ɛpono ano kwan brɛe.

Lot tu firi Sodom

12 Na mmarima no ka kyerɛɛ Lot sɛ: Wowɔ obi wɔ ha ka wo ho? Aseɛ anaa mmammarima anaa mmammaa anaa biribiara a wowɔ wɔ kuro yi mu, yi wɔn firi ha,

13 na yɛrebɛsɛe ha, ɛfiri sɛ wɔn nnebɔne ayɛ kɛse AWURADE anim, na AWURADE asoma yɛn sɛ yɛmmɛsɛe ha.

14 Na Lot firii adi ne ne nsenom a wɔrebɛware ne mmammaa no kɔkasaa sɛ: Monsɔre mfiri ha, na AWURADE rebɛsɛe kuro yi. Nanso ɔyɛɛ ne nsenom ani so sɛ obi a ɔredi fɛw.

15 Na adeɛ reyɛ akye no, abɔfoɔ no piapiaa Lot sɛ: Sɔre, fa wo yere ne wo mmammaa baanu a wɔwɔ ha no kɔ, anyɛ saa a, wɔbɛsɛe wo, ɔman yi asotwe mu.

16 Na ɔtwentwɛn ne nan ase no, mmarima no sosɔɔ ɔno ne ne yere ne ne mmammaa baanu no nsa, na wɔde no firii adi gyaa no kuro no akyi ɛfiri sɛ AWURADE huu no mmɔbɔ.

17 Na wɔde wɔn firii adie no, ɔkaa sɛ: Dwane gye wo kra nkwa, nhwɛ w’akyi, nso nnyina kanko yi mu baabiara; bepɔ so na dwane korɔ, anyɛ saa a, wɔbɛsɛe wo.

18 Na Lot ka kyerɛɛ no sɛ: O, me wura, nnyɛ saa.

19 Hwɛ, w’akoa anya w’anim adom, na woama w’adɔeɛ a woayɛ me yi aso sɛ woregye me nkwa nanso merentumi nnwane nkɔ mmepɔ no so, na mmusuo no ammɛto me, na manwu.

20 Hwɛ, kuro yi na ɛbɛn sɛ wɔdwane kɔ hɔ, ɛhɔ sua. Ma mennwane nkɔ hɔ ɛ! Ɛnsua anaa? Na me kra anya nkwa.

21 Na ɔka kyerɛɛ no sɛ: Hwɛ, matie wo wɔ saa asɛm yi ho nso, na meremmutu kuro a woaka ho asɛm yi.

22 Yɛ ntɛm dwane kɔ hɔ, ɛfiri sɛ merentumi nyɛ hwee gye sɛ woakɔduru hɔ ansa. Enti na wɔfrɛ kuro no din sɛ: Soar.

Sodom ne Gomora sɛeɛ

23 Na Lot duruu Soar no, na owia apue asase so.

24 Na AWURADE tɔɔ sɔfe ne ogya firi ɔsoro guu Sodom ne Gomora so.

25 Na ɔbutuu nkuro no ne kanko no nyinaa ne wɔn a wɔtete nkuro no mu nyinaa ne deɛ afifiri asase no soɔ.

26 Na Lot yere no deɛ, ɔhwɛɛ n’akyi, na ɔdanee nkyene sie.

27 Na Abraham tuaa ahema kɔɔ faako a na ɔgyina AWURADE anim hɔ no.

28 Na ɔdanee n’ani kyerɛɛ Sodom ne Gomora ne kanko no asase nyinaa, na ɔhwɛe, na hwɛ, asase no so wisie foroo sɛ fononoo mu wisie.

29 Enti berɛ a Onyankopɔn sɛee kanko no nkuro no no, ɔkaee Abraham, na ɔgyee Lot firii butuo a ɔbutuu nkuro a Lot te mu no mu.

Moabfoɔ ne Amonfoɔ ahyɛaseɛ

30 Na Lot firii Soar kɔtenaa bepɔ no so, ɔne ne mmammaa baanu no, ɛfiri sɛ ɔsuroo Soar tena, na ɔne wɔn kɔtenaa ɔbodan bi mu.

31 Na abakan no ka kyerɛɛ akumaa no sɛ: Yɛn agya anyini, na ɔbarima biara nni asase yi so a ɔbɛba yɛn ho, sɛdeɛ asase sofoɔ nyinaa amanneɛ teɛ.

32 Bra, na yɛmma yɛn agya nsa nnom, na yɛne no nkɔda, na yɛanya yɛn agya ho mma.

33 Na wɔmaa wɔn agya nsa nomee anadwo no, na abakan no kɔɔ mu ne n’agya kɔdae; na wanhunu ne nna ne ne sɔreɛ mu.

34 Na adeɛ kyeeɛ no, abakan no ka kyerɛɛ akumaa no sɛ: Hwɛ, me ne m’agya akɔda anadwo yi, ma yɛmma no nsa nnom nnɛ anadwo yi nso, na kɔ mu, na wo ne no nkɔda, na yɛanya yɛn agya ho mma.

35 Na wɔmaa wɔn agya nsa nomee anadwo no nso, na akumaa no sɔre ne no kɔdae; na wanhunu ne nna ne ne sɔreɛ mu.

36 Na Lot mma maa baanu no nyinaa nyinsɛn wɔn agya ho.

37 Na abakan no woo ɔbabarima, na ɔtoo no din Moab; ɔne Moabfoɔ agya de bɛsi nnɛ.

38 Na akumaa no nso woo ɔbabarima, na ɔtoo no din Ben-ami; ɔne Amon mma agya de bɛsi nnɛ.

Categories
Gyenesis

Gyenesis 20

Abraham ne Abimelek

1 Na Abraham tutu firii hɔ kɔɔ Negeb asase so, na ɔkɔtenaa Kades ne Sur ntam. Na ɔkɔtenaa Gerar nso.

2 Ɛhɔ Abraham kaa ne yere Sara ho sɛ: Ɔyɛ me nuabaa. Na Gerar hene Abimelek soma maa wɔbɛfaa Sara.

3 Na Onyankopɔn baa Abimelek nkyɛn anadwo daeɛ mu, na ɔka kyerɛɛ no sɛ: Hwɛ, ɔbaa a woakɔfa no no nti, woawu awie, ɛfiri sɛ ɔyɛ ɔbarima bi yere.

4 Nso na Abimelek nnya mfaa ne ho nkaa no. Na ɔkaa sɛ: AWURADE, wobɛkum ɔman tenenee nso?

5 Ɛnyɛ ɔno na ɔka kyerɛɛ me sɛ: Me nua ne no? Na ɔbaa no nso kaa sɛ: Me nua ne no. M’akomam kann ne me tirim fitaa na mede meyɛɛ yei.

6 Na Onyankopɔn ka kyerɛɛ no daeɛ mu sɛ: Me nso menim sɛ w’akomam kann na wode yɛɛ yei, na me nso mesɔɔ wo mu, na woanyɛ bɔne, ɛno nti na mamma woamfa wo ho anka no no.

7 Na afei dane ɔbarima no yere kɔma no, ɛfiri sɛ ɔyɛ odiyifoɔ, na wapa kyɛw ama wo, na woanya nkwa; na sɛ woannane no ankɔma no a, ɛnneɛ, hunu sɛ wuo na wobɛwuo, wo ne deɛ ɛwɔ woɔ nyinaa.

8 Na Abimelek sɔree anɔpatutu frɛɛ ne nkoa nyinaa, na ɔkaa nsɛm yi nyinaa guu wɔn aso mu, na nnipa no suroo pii.

9 Na Abimelek frɛɛ Abraham ka kyerɛɛ no sɛ: Ɛdeɛn na woayɛ yɛn yi, na bɔne bɛn na mayɛ woɔ, na wode bɔne kɛseɛ yi aba me ne m’ahennie soɔ? Adeɛ a wɔnyɛ na woayɛ me yi.

10 Na Abimelek ka kyerɛɛ Abraham sɛ: Ɛdeɛn na wohunuiɛ na wodii saa asɛm yi?

11 Na Abraham kaa sɛ: Ɛfiri sɛ mesusuu sɛ, ampa Onyankopɔn ho suro nni ha yi, na me yere nti wɔbɛku me.

12 Nanso ɛwom ampa sɛ ɔyɛ me nua; m’agya ba ne no, na ɛnyɛ me na ba a; na wayɛ me yere.

13 Na Onyankopɔn maa mefirii m’agya fie mebɛkyiniiɛ no, mesee ɔbaa no sɛ: W’adɔeɛ a wobɛyɛ me ne sɛ, baabiara a yɛbɛduro no, ka no me ho sɛ: Ɔyɛ me nua.

14 Ɛnna Abimelek faa nnwan ne anantwie ne nkoa ne mfenaa de maa Abraham, na ɔdanee ne yere Sara maa no.

15 Na Abimelek kaa sɛ: Hwɛ, m’asase na ɛda w’anim yi, baabiara a ɛyɛ wɔ w’ani soɔ no, tena.

16 Na Sara deɛ, ɔka kyerɛɛ no sɛ: Hwɛ, mama wo nua nnwetɛbena apem, hwɛ, ɛno na wɔn a wɔka wo ho nyinaa de bɛhunu wo tirim, na wo ho afi nnipa nyinaa anim.

17 Na Abraham bɔɔ Onyankopɔn mpaeɛ, na Onyankopɔn saa Abimelek ne ne yere ne ne mfenaa yadeɛ maa wɔwowoe.

18 Ɛsiane Abraham yere Sara ho asɛm no nti, na AWURADE ato Abimelek fiefoɔ mmaa nyinaa yafunu mu.

Categories
Gyenesis

Gyenesis 21

Isak awoɔ

1 Na AWURADE bɛhwɛɛ Sara sɛdeɛ ɔkaeɛ no, na ɔyɛɛ Sara sɛdeɛ ɔhyɛɛ no bɔ no.

2 Na Sara nyinsɛnee, na ɔwoo ɔbabarima maa Abraham wɔ ne nkɔkoraaberɛ mu, berɛ a Onyankopɔn kaa ne ho asɛm no mu.

3 Abraham too ɔba a Sara wo maa no no din Isak.

4 Na Abraham ba Isak dii nnawɔtwe no, ɔtwaa no twetia sɛdeɛ Onyankopɔn hyɛɛ no no.

5 Na Abraham adi mfirinhyia ɔha berɛ a wɔwoo ne ba Isak maa no no.

6 Na Sara kaa sɛ: Onyankopɔn ama me sereɛ, obiara a ɔbɛteɛ no bɛsere ama me.

7 Na ɔse: Hwan na anka ɔbɛka akyerɛ Abraham sɛ Sara bɛma mma nufoɔ? Nanso hwɛ, mawo ba ama no ne nkɔkoraaberɛ mu.

8 Na abɔfra no nyinii, na wɔtwaa no nufoɔ. Na da a wɔtwaa Isak nufoɔ no, Abraham too pono kɛseɛ.

Wɔpamo Hagar ne Ismael

9 Na Sara hunuu Misraimni Hagar ba a ɔwo maa Abraham no sɛ ɔredi fɛw.

10 Na ɔka kyerɛɛ Abraham sɛ: Pamo afenaa yi ne ne ba no, na ɛnyɛ afenaa yi ba ne me ba Isak na ɛbɛdi adeɛ.

11 Na ne ba no nti, asɛm no yɛɛ Abraham ya yie.

12 Na Onyankopɔn ka kyerɛɛ Abraham sɛ: Mma abɔfra no ne w’afenaa asɛm no nnyɛ wo ya, na deɛ Sara ka kyerɛɛ woɔ nyinaa, tie, na Isak mu na wɔbɛfrɛ w’asefoɔ.

13 Na afenaa ba no nso, mɛyɛ no ɔman kɛseɛ, ɛfiri sɛ ɔyɛ w’aseni.

14 Na Abraham sɔree anɔpatutu faa aduane ne nsuo kotokuo, na ɔde maa Hagar, ɔde sii ne kɔn ho, na ɔmaa no ne abɔfra no kɔe. Na ɔkɔe kɔkyinkyinii Beer-sebaserɛ so.

15 Na nsuo no saa wɔ kotokuo no mu no, ɔgyaa abɔfra no too dɔtɔ bi ase.

16 Ɛnna ɔkɔ kɔtenaa akyiri bɛyɛ sɛ deɛ wɔto bɛmma a ɛbɛtɔ, na ɔse: Mma mennhunu abɔfra yi wuo! Na ɔtenaa ne ntentensoɔ, na ɔmaa ne nne so sui.

17 Na Onyankopɔn tee abarimaa no nne, na Nyankopɔn bɔfoɔ firi soro frɛɛ Hagar bisaa no sɛ: Hagar, ɛdeɛn na ɛreyɛ woɔ? Nsuro, na Onyankopɔn ate abarimaa no nne wɔ deɛ ɔwɔ hɔ.

18 Sɔre ma abarimaa no so, na fa wo nsa sɔ ne mu; na mɛyɛ no ɔman kɛseɛ.

19 Na Onyankopɔn buee n’ani, na ɔhunuu subura bi, na ɔkɔ kɔsaa bi hyɛɛ nsuo kotokuo no ma, na ɔde bi maa abarimaa no nomee.

20 Na Onyankopɔn dii abarimaa no akyi, na ɔnyinii, na ɔtenaa ɛserɛ so hɔ yɛɛ agyantoni.

21 Na ɔtenaa Paran serɛ so; na ne na kɔwaree yerɛ firi Misraim asase so brɛɛ no.

Abimelek ne Abraham apam

22 Na berɛ no mu no, Abimelek ne ne safohene Pikol bɛka kyerɛɛ Abraham sɛ: Onyankopɔn di w’akyi wɔ biribiara a woyɛ mu.

23 Enti afei ka Onyankopɔn ntam kyerɛ me sɛ worentwa me ne me mma ne me mmanana nkontompo, na sɛ adɔeɛ a meyɛɛ woɔ no teɛ no, wode bi bɛyɛ me ne m’asase a woabɛyɛ hɔhoɔ wɔ soɔ yi.

24 Na Abraham kaa sɛ: Mɛka ntam no.

25 Na asubura bi a Abimelek nkoa nam aniɛden so gyeeɛ no nti, Abraham kaa Abimelek anim.

26 Na Abimelek kaa sɛ: Mennim deɛ ɔyɛɛ saa adeɛ yi, na wo nso, woanka ankyerɛ me, nanso mentee da, gye nnɛ.

27 Na Abraham de nnwan ne anantwie maa Abimelek, na wɔn baanu pamee.

28 Na Abraham yii nnwanten mma abereɛ nson gyinaa fa.

29 Na Abimelek bisaa Abraham sɛ: Nnwanten mma abereɛ nson a woyii wɔn gyinaa fa yi aseɛ ne sɛn?

30 Na ɔkaa sɛ: Nnwanten mma abereɛ nson yi, gye wɔ me nsam, na ɛnyɛ me adanseɛ sɛ me na metuu abura yi.

31 Enti ɔfrɛɛ hɔ Beer-seba, ɛfiri sɛ ɛhɔ na wɔn baanu nyinaa kekaa ntam.

32 Na wɔpamee wɔ Beer-seba; na Abimelek ne ne safohene Pikol sɔree, na wɔsane kɔɔ Filistifoɔ asase so.

33 Na Abraham duaa ɛsɛnteɛ dua wɔ Beer-seba, na ɔsɔree AWURADE a ɔyɛ daa Nyankopɔn no wɔ hɔ.

34 Na Abraham yɛɛ ɔhɔhoɔ Filistifoɔ asase so nna pii.

Categories
Gyenesis

Gyenesis 22

Onyankopɔn hyɛ Abraham sɛ ɔmfa Isak mmɔ afɔreɛ

1 Na nsɛm yi akyiri no, Onyankopɔn sɔɔ Abraham hwɛe, na ɔka kyerɛɛ no sɛ: Abraham! Na ɔse: Menie.

2 Na ɔkaa sɛ: Fa wo ba, wo ba korɔ a wodɔ no, Isak, kɔ Moria asase so, na fa no kɔbɔ ɔhyeɛ afɔdeɛ wɔ hɔ, wɔ mmepɔ no mu baako a mɛkyerɛ woɔ so.

3 Na Abraham sɔree anɔpatutu, na ɔhyehyɛɛ n’afunumu, na ɔfaa n’asomfoɔ mu baanu ne ne ba Isak kaa ne ho, na ɔtwaa ɔhyeɛ afɔdeɛ nnyina, na ɔsii mu kɔɔ faako a Onyankopɔn kyerɛɛ no no.

4 Na da a ɛtɔ so mmiɛnsa no, Abraham maa n’ani so, na ɔhunuu beaeɛ hɔ wɔ akyirikyiri.

5 Na Abraham ka kyerɛɛ ne somfoɔ no sɛ: Mo ne afunumu yi ntena ha; na me ne abarimaa yi bɛkɔ nohoa akɔsɔre, na yɛasane aba mo nkyɛn.

6 Na Abraham faa ɔhyeɛ afɔdeɛ nnyina no de soaa ne ba Isak, na ɔfaa ogya ne sekan kurae, na wɔn baanu kɔe.

7 Na Isak ka kyerɛɛ n’agya Abraham sɛ: M’agya! Na ɔse: Menie, me ba. Na ɔse: Hwɛ, ogya ne nnyina nie, na adwammaa a wɔde rekɔbɔ ɔhyeɛ afɔdeɛ no wɔ he?

8 Na Abraham se: Me ba, Onyankopɔn ankasa bɛkyerɛ ɔhyeɛ afɔdeɛ adwammaa no. Na wɔn baanu kɔe.

9 Na wɔkɔduruu deɛ Onyankopɔn kyerɛɛ no hɔ, na Abraham sii afɔrebukyia wɔ hɔ, na ɔsiesiee nnyina no, na ɔkyekyeree ne ba Isak, na ɔde no too afɔrebukyia no so wɔ nnyina no so.

10 Afei Abraham tenee ne nsa faa sekan no sɛ ɔde rebɛkum ne ba no.

11 Na AWURADE bɔfoɔ firi soro frɛɛ no sɛ: Abraham, Abraham! Na ɔse: Menie.

12 Na ɔse: Mfa wo nsa nka abarimaa no, nso nyɛ no hwee. Afei na mahunu sɛ wosuro Onyankopɔn, na woankame me wo ba korɔ no.

13 Na Abraham maa n’ani so, na ɔhunuu odwennini a dɔtɔ asɔ ne mmɛn mu wɔ n’akyi. Na Abraham kɔfaa odwennini no de no sii ne ba no ananmu bɔɔ ɔhyeɛ afɔdeɛ.

14 Na Abraham too bea hɔ din sɛ: Yahwe-yir’e.Enti wɔka no nnɛ ara sɛ: AWURADE bepɔ so na wɔbɛhwɛ.

15 Na AWURADE bɔfoɔ firi soro frɛɛ Abraham bio sɛ:

16 Sɛ AWURADE seɛ nie: Ɛsiane sɛ woayɛ saa asɛm yi, na woankame me wo ba korɔ no nti, maka me ho ntam sɛ:

17 Hyira na mɛhyira woɔ, na dɔ na mɛma w’asefoɔ adɔre sɛ ɔsoro nsoromma ne mpoano anwea. Na w’asefoɔ bɛfa wɔn atamfoɔ nkuro ano apono adi so.

18 Na w’asefoɔ mu na wɔbɛhyira asase so amanaman nyinaa, ɛfiri sɛ woatie me nne.

19 Ɛnna Abraham sane baa ne mmeranteɛ no nkyɛn, na wɔsɔre sii mu baa Beer-seba. Na Abraham tenaa Beer-seba.

Nahor asefoɔ

20 Na nsɛm yi akyiri no, wɔka kyerɛɛ Abraham sɛ: Hwɛ, Milka nso awo mma ama wo nua Nahor:

21 N’abakan Us ne ne nua Bus ne Kemuel a ɔyɛ Aram agya,

22 ne Kesed ne Haso ne Pildas ne Yidlaf ne Betuel.

23 Na Betuel woo Rebeka. Nnipa baawɔtwe yi na Milka wo maa Abraham nua Nahor.

24 Na ne mpena baako bi a wɔfrɛ no Rehuma nso woo Teba, Gaham, Tahas ne Maaka.